Damarlardaki tehlike: Ya kolesterol değilse!

Damarlardaki tehlike: Ya kolesterol değilse!
http://www.aksiyon.com.tr/detay.php?id=32831

Aksiyon dergisinde bu haftaki (SAYI: 749) kapak konusu kolesterol tartışmalarına ayrılmıştı. Her şeyden önce böyle bilimsel bir konuyu kapak konusu yapabilmek, bu konuda aykırı düşüncelere dikkat çekebilmek büyük bir özveri gerektirir. Bu nedenle dergiyi ve Emin Akdağ'ı iştenlikle kutlamamız gerekiyor! Çünkü 'klasik kolesterol anlayışı'nın ötesinde bir şeyleri sorgulamak gerektiğini vurgulamaktan çekinmemiş. Yazı tümüyle bizim görüşlerimizi ele almamakla birlikte, farklı düşüncelerin varlığını vurguladığı için önemli ve mutlaka okunmalı...

Yazının bizim düşüncelerimizle ilgili bölümüne kısa bir göz attıktan daha sonra, anlaşılmayan bölümlerini açıklamak zorundayız...

"...... Tablo bir; kolesterol değeri normal ama damar sertliği söz konusu. Tablo iki; sağlık açısından risk yok ama kolesterol yüksek. Tablolar eşliğinde Sağlık Bakanlığı'na hayati bir soru: Kim, ne zaman, hangi miktarda ve ne kadar süre kolesterol düşürücü ilaç kullanmalı?


Bir varmış, bir yokmuş diye başlar masallar. Yaşanmış ya da yaşanması muhtemel olayları anlatır hikâyeler. 2007 Temmuz'unda ilk baskısını yapan Shane Ellison'un yazdığı 'Bir Masalmış Kolesterol- Kolesterol düşürücü ilaçlar hakkında gizlenen gerçekler' başlıklı kitap, damar sertliğinin (ateroskleroz) oluşum süreci ve buna bağlı kalp hastalıklarına dair tartışmaları alevlendirmişti. Kolesterol seviyesini düşüren 'statin' grubu ilaçların, internet ortamında dolaşan metinlerle yargılanması, güç kazanarak devam ediyor. Öne sürülen dayanaklar ele gelir ve doğru. Damar sertliğinin sadece sebeplerinden biriydi kolesterol yüksekliği.

Öte yandan, kalp krizi geçiren hastaların yaklaşık yarısında kolesterol seviyesi normaldi; kolesterolü yüksek insanların yine yüzde 50'sine yakınında ateroskleroz oluşmamıştı. O hâlde niçin her kolesterolü sınırı aşanlara ya da aşmamasına rağmen damar sertliği hastalığına yakalananlara statin ilaçları veriliyordu? Kolesterol yüksekliği, Ellison'un iddia ettiği gibi, ilaç endüstrisinin uydurduğu ve başta kardiyologların inandığı bir masal mıydı yoksa? İhtimal dâhilindeki öngörülerin kurgulandığı bir hikâye de olabilir miydi?

Tartışmanın temel boyutlarını ve önemli ayrıntılarını araştırdık.

İşte gerçekler…

Hemen vurgulanmalı ki, 'bir yağ türü'; 'yağ benzeri bir madde' ve 'organik kimyasal yapı' benzeri farklı nitelemelerle tarif edilse de; kolesterol, son derece önemli fonksiyonlara sahip, vücut için vazgeçilmez unsurlardan biri. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği'nin (kolesterol-trilgiserid, yükseklikleri ve damar sertliğiyle ilgilenen) lipid masasından Prof. Dr. Ahmet Kaya, 18'inci yüzyılda ilk defa belirlendiği safra (chole) taşlarından ve steros (katı) kelimesinden alan kolesterolün görevlerini şöyle anlatıyor: "Safra asitlerinin ve estrogen, progesteron, testosteron gibi seks steroidlerinin; kortizol, aldosteron, adrenal seks steroidleri gibi böbreküstü korteksinden salınan hormonların ve D vitamininin ön maddesidir. Hücre zarının yapısına girer, başta sinir dokusu olmak üzere birçok dokuda yapı taşı gibi görev alır." Vücut kolesterol ihtiyacının çoğunu karaciğer üretiminden karşılıyor. Az bir bölümü hayvansal gıdalardan sağlanıyor. 2 gram civarındaki iç üretim bünyeye yetiyor. Aslında bebekler hariç besin yoluyla takviyeye gerek yok. Bu hayati madde vücutta ihtiyaç duyulan noktalara kanla taşınıyor. Ancak suda erimiyor. Bu yüzden eriyebilen, protein ağırlıklı bir maddeyle birleşiyor, bir bakıma paketleniyor. Bu moleküle 'lipoprotein' deniyor. Molekül ikiye ayrılıyor; düşük yoğunluklu (LDL) ve yüksek yoğunluklu (HDL). LDL' ye kötü kolesterol deniyor ve yükselmesi istenmiyor. Çünkü daha fazla yağ daha az protein içeriyor. Stabil değil, dolaşımdayken parçalanmaya, damar duvarındaki hücrelere yapışmaya ve onları parçalamaya eğilimli. Bu özelliğiyle, diğer yağ içerikli maddeleri (trigliserid), yapışkan kan pıhtısını (fibrin ve trombositler) ve beyaz kan hücrelerini âdeta mıknatıs etkisiyle üzerine çekiyor. Damarda 'plak' oluşumuna, sertliğe, tıkanmaya yani koroner hastalığa zemin hazırlıyor. 'İyi kolesterol' denen HDL'nin ise LDL'deki durumun aksine, düşmesi problem. Damar cidarına yapışmadan kanda kolayca hareket ediyor. Dolaşımda stabil. Atar damardan yüklendiği kolesterolü yıkım sürecinin başladığı karaciğere getiriyor. Karaciğerin alkol ve başka sebeplerle hasar görmesinin, bu molekülün faydalarını boşa çıkardığı bilgisini araya sıkıştırmakta fayda var.

Memorial Hastanesi Kalp ve Damar Cerrahisi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Bingür Sönmez, 'hastalar kolayca kavrasın' mantığıyla bir formül geliştirmiş. İlk harflerini kodlayarak HDL'ye 'hayırlı'; LDL'ye ise 'lanetli' diyor. Riskli ve ideal değerler, dosyadaki grafiklerden incelenebilir. Kolesterol yüksekliğinde genetik faktörler de rol oynuyor. Bunu şimdilik engellemek imkânsız. Ama beslenme alışkanlıklarını ve yaşam biçimimizi yönetmek elimizde. Doymuş ve trans yağlar, sabıkasıyla meşhur. Daha sağlıklı doymamış yağların kaynağı ise bitkisel gıdalar ve sıvı yağ. Diğer bir yağ türü trigliseridlerin vazifesi, enerji temini. Et, tereyağı, süt ve süt ürünleri cinsi hayvansal gıdalar doymuş yağ bakımından hayli zengin. Transta sabıka kabarıyor. LDL'yi yükseltirken, can simidi HDL'yi düşürüyor. Gıdaların raf ömrünü uzatmada kullanılıyor. Başta patates-mısır cipsi, bütün işlenmiş çerezler, derin dondurulmuş yiyecekler, günümüzde artık dikkat edildiği ilanlarla duyurulsa da, hâlen birçok margarin çeşidinde bolca bulunuyor. Aşırı şişmanlık ve hareketsizlik de kolesterol yükselmesini kamçılıyor. Kilo kaybetmeden ve egzersiz yapmadan LDL'yi düşürmek, ilaçla dahi zor.

Dr. Siyami Ersek Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Hastanesi Kardiyoloji Şefi Doç. Dr. Kemal Yeşilçimen, "Kolesterol bir masaldır." tezini savunanlara karşı, "Hayır değildir, ciddi bir risk faktörüdür. Bunu gösteren binlerce bilimsel kanıt vardır. Aksine ciddi hiçbir kanıt ise yoktur." diyor. Tezciler soruyor: "Peki, o zaman neden kalp krizi geçirenlerin yarısından fazlasında kolesterol değerleri normal düzeydedir?" Yeşilçimen'in cevabı şöyle: "Kalp krizi ve koroner kalp hastalığı tek bir sebebe bağlı değildir. Bilinen belki bir düzine sebebi vardır ve giderek başka nedenler de ortaya çıkmaktadır. Genetik faktörler, sigara, şişmanlık, hareketsiz yaşantı… Multi-faktöryel dediğimiz çok sayıdaki nedeni, kanserden romatizmaya kadar pek çok hastalıkta görmek mümkündür. Bu sebeplerin her birinin, sonucu aynı güçte ve derecede etkilemesi gerekmez. Bu yadırganacak durum değildir. 'Mademki çok sayıda sebep var, o hâlde kolesterol dâhil hiçbirine kafa yormayalım' diyemeyiz. Her bir sebebi bilmeliyiz ki, tedavi edebilelim. Ne yazık ki bilim, bu şekilde iğne ile kuyu kazarak ilerliyor."Kardiyolog Yeşilçimen'e göre, LDL'nin 70 mg'nin altında seyretmesi, koroner vakıa adedini hatırı sayılır ölçüde düşürecektir. Pahalılığı sebebiyle, buna yönelik tedavi yüksek risk grubundakilere öneriliyor. Orta risklilerde ideal sınır 100 mg. "İngiltere'de yüksek riskli hastalarda LDL kolesterolü 70 mg altına düşüren doktorlar, sağlık harcamalarını azalttığı için, tasarruf edilen miktarın bir bölümünü ödül olarak alıyor. Türkiye'de ise LDL 160 mg altında ise ekonomik nedenlerle ilaç yazamıyoruz. Hâlbuki pahalı olduğu için kullanımı kısıtlanan bu ilaçların Uzak Doğu ülkelerindeki fiyatları sudan ucuz. Ancak patent yasası elimizi kolumuzu bağlıyor." diye yakınıyor Yeşilçimen. Statin etken maddeli kolesterol ilaçlarının yan etkileriyle alakalı tartışmalara geçmeden bir detayı irdelemeliyiz. Yeşilçimen'in, bilimin 'iğne ile kuyu kazarak ilerlediğini' belirttiği detayı. Uzman Biyolog Mevlüt Durmuş, 'kandaki yüksek kolesterol değeri-damar sertliği' arasındaki ilişkinin, 'bilimsel bir kanun' olmadığını söylüyor: "Damar kireçlenmesi, sertliği oluşum hipotezleri temel olarak ikiye ayrılır ve bu hipotezlerin biri genellikle ortada görünmese de, yine de hipotezler birbirini reddetmez. Fakat nedense asla ikisi bir arada söylenmez." Damar sertliğinin sebeplerinden biri tartışılan kolesterol teorisi. Durmuş'un gizlendiğini öne sürdüğü ikinci teori ise 'kronik endotel hasar hipotezi': "Damarlarda oluşan bir tür düşük yoğunluklu kronik iltihaplanma." Şüphesiz bilimsel araştırmaların neticesi istatistiki verilere dökülmekte.

"Kolesterol masaldır" savunucularından Durmuş da, istatistiğin 'eğlenceli tarafı'nın ve 'bilime katkısı'nın farkında. Ama 'bilimsel veriler arasında doğru mantık bağlantısı' şartıyla… Kolesterol tezindeki bağın yanlışlığına inanıyor: "Bilimi ve modern bilimin tıp anlayışını sadece istatistiksel veriler, sadece akademik yayın sayısı olarak görürseniz, bu sonuç kesinlikle kaçınılmazdır." İğne ile kuyu kazan bilim adamlarına sormanın tam zamanı: "Damar sertliğine yol açan iki ana sebep birbiriyle ilişkili mi?/Kronik iltihaplanmada kötü kolesterolün (LDL) payı söz konusu mu?/ Biriken sadece iltihapsa, salt buna dair tedavi ya da ilaç var mı?" Tabii ki iltihabın niçin ve nasıl oluştuğu da mühim.

Yeniden Durmuş'un iddialarındayız: "Yüksek kolesterolün fazla üretim sorunu olduğu iddia edilerek insanlara boşu boşuna statin yutturdular. Kolesterol sorununun, kanda kullanılmayan partikülden kaynaklandığını, biriken partiküller kullanılmadığı için kolesterolün yüksek olduğunu insanlara göstermek istemediler. Buna rağmen statinlerle hücresel kolesterolün üretim ve sentezini durdurdular."

Durmuş, ilaç firmalarının şimdi de, kalp krizi atlatan ama kolesterolleri düşük hastalara statin satmayı planladığını da ifade ediyor. Yüksek kolesterol teziyle çelişen bu planın gerekçesi ne ola ki? Meğer statin, yükselmesi zararlı hCRP değerini de düşürüyormuş. Bu değerin ehemmiyeti, kriz sonrası artıyormuş. Kolesterolün yükselmesi riskli, peki ya kontrolsüzce gereğinden fazla düşürülmesi? O da riskli. Düşük kolesterol düzeyleri, kanseri tetikliyor. Söz kanserden açılmışken, son zamanlarda bazı kanser türlerinin tedavisinde statinlerin denendiği gerçeğiyle karşı karşıyayız. Acaba, statin kanser ilacı mı olacak? Bunda rotayı, bilimsel manada tedavi edicilikteki başarı kriteri, ilaç endüstrisi cephesinden de kâr-zarar hesabı çizecek elbette. Statinin; uzun süren aşırı dozlarla kolesterol değerini istenmeyen seviyelere düşürdüğü, bazı hastaları kansere itmesinin yanı sıra, kanser tedavisindeki vücuda verilişi de kritiğe muhtaç. Kanserli hücreleri yok edebilir, ya sağlıklıları… Doğrudan kanserli hücrelere tatbikle bu risk aşılabilir belki.

Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), güvenilen sektörel denetim kuruluşlarından biri. İlaç firmaları onay sürecinde beklemeyi pek sevmiyor. Bir gün, bazen 1-2 milyon dolara bedel. FDA süreci hızlandırmak için, ilacın hastalıktaki fonksiyonuna odaklanıyor. Hâliyle, ilacın yan etkisini araştırmak çoğunlukla üretici firmaya kalıyor. Ruhsatlandırmada artı bir güne tahammül edemeyen ilaç firmaları, bunun için ne kadar zaman ve kaynak ayırabilir ki? İlaçların yüzde 51'indeki ciddi yan etkiler piyasaya çıktıktan sonra tespit edilmiş. Bu istatistik, az önceki sorunun haklılığını ve değer katsayısını gözler önüne seriyor. 1998 tarihli JAMA istatistiğinde, FDA denetimindeki ABD'de 106 bin kişinin ilaç yan etkilerinden öldüğü bilgisi kayıtlı. Statinler, kolesterol sentezini engellerken, Co-Q10 enzimini de bloke ediyormuş. Bu enzim ATP üretimi, kas elastini ve kas kolajeni yapımında fonksiyonel. Blokesi, kas ağrıları ve krampla sonuçlanıyor. Avusturya'dan 2004 yılına ait bir istatistik: Genetik kolesterol yüksekliğini haiz 22 atletten 16'sı, kas ağrılarına dayanamayarak statin tedavisini bırakıyor. Danimarka'daki bir araştırmada da 500 bin kişi incelenmiş. Statin kullananlarda el-ayak karıncalanması, ağrıları ve yürüme aksaklıkları, kimi nörolojik bozukluklar görülmüş. Kalbin dolum aşamasında rahatsızlık ve bağışıklık sisteminde zayıflık oluşturduğuna ilişkin araştırmalar da var. Doç. Yeşilçimen uyarıyor: "Doktorunuza danışmadan sakın ilacınızı bırakmayın." Statinler 20 yıldır piyasada ve güvenli. Yan etkilerin çoğu hatalı kullanıma bağlı. LDL'yi yüzde 30'lar seviyesinde düşürerek kalp damar hastalıklarını ve irtibatlı ölümleri azaltıyor. Esas çözüm, Yeşilçimen'in şu sözlerinde saklı sanki: "Risk faktörlerini doğuran ve hastalık üreten yaşam tarzını değiştirmek yerine, etkili olduğu kesinlikle kanıtlanan bu hapları milyarlarca dolar ödeyerek ve avuç avuç yutarak, tembel ve şişman bir dünyada yaşamaya mahkûm oluyoruz. Çünkü yapılan araştırmalar, yaşam tarzını değiştirmenin yani insanlığa giydirilen bu deli gömleğini çıkarmanın mümkün olmadığını söylüyor.

Neden acaba?
Bilim dünyasının çözmesi gereken asıl Da Vinci'nin şifresi bu!"

Kolesterol tartışmalarında nihai adres hiç kuşku yok ki Sağlık Bakanlığı.
Böylesine hayati bir konu, bir an önce polemik ortamından kurtarılmaya muhtaç. Kim, ne zaman, hangi miktarda ve ne kadar uzun süre statin ilaçlarını kullanmalı?......" (yazının devamı, klasik kolesterol görüşleriyle ilgili ve bu görüşleri zaten biliyorsunuz!)


YORUM: GÖRMEK VE BAKMAK ARASINDAKİ FARKLAR....

Bizim konu hakkında, yorumlarımı oldukça basit olmasına rağmen, sayısız araştırmacının hala gerçek sorunu göremiyor, görmek istemiyor olması oldukça şaşırtıcı. Kandaki partikül yoğunluğu yerine uzmanların hala kolesterole takılmış olması son derece üzücü...

1. Kalp damar sağlığındaki Multifaktöriyel risk kavramı, kolesterol suçlu diyen araştırmacıların adeta can simidi olmuş durumda. Fakat bu durumun basit bir açıklaması olduğunu sayısız uzmanımız çok kolay unutuyor. Hücre, doku ve organların oluşturmuş olduğu organizma bir bütündür. Bir organda meydana gelen bir hastalık, geri kalan bütün organ, doku ve hücrelerin işleyişinin bozulması için gerekli riski zaten kendi üzerinde doğal olarak barındırır. Yani şeker hastalığınız (insülin yetersizliği) varsa, pankreas organınız yeterli bir şekilde görevini yapamıyor demektir. Hasta olan penkreas organının insülin metabolizmasıdır, bu hatanın diğer organların çalışma düzenini aksatması, diğer organ ve dokularda hastalıklar için risk oluşturması bu açıdan kaçınılmazdır.

Bu örnekten anlaşılacağı gibi, bir organın geçirdiği veya geçirmekte olduğu bir rahatsızlık, geride kalan bütün doku, organ, sistemler için risk oluşturur.

Yani kalp krizleri için mültifaktöriyel riskler adı altında insanlara sunulan riskler, farklı hastalıkların oluşturduğu varsayılan (moleküler) etkileşimlerdir. Yani kalp damar hastalığındaki 'multifaktöriyel riskler' sizlerin önceden geçirdiği veya geçireceği bütün hastalıklardır sonucuna ulaşırsınız.

Yani kalp damar hastalıkları için, bütün hastalıklar risktir sonucuna ulaşırsınız. Şeker hastalığı, böbrek hastalıkları, karaciğer hastalıkları, akciğer hastalıkları vs vs.... Bu kaçınılmazdır ve bunu tartışmak anlamsızdır. Böyle bir durumda organların bütünlüğü ve sistematik çalışma bütünlüğü bozulmuştur. Canlı üzerinde de bu durum mutlaka farklı şekillerde etkileri gösterecektir!

Yani kalp damar hastalıkları için, bütün hastalıklarınız risktir! Uzmanların mültifaktöriyel riskler kavramıyla anlatmak istediği komedi şudur:

Yaşamak kalp damar hastalıkları için risktir! Ve doğrudur!....

Multifaktöriyel riskimiz gerçekten yaşamaktır...


2. Genetik nedenler konusu, nesnel bulguların saptırılmasında kullanılmaktadır. Her şeyin genlerde başladığı elbette doğrudur. Fakat unutmayın, genler mevcut organizma etkilerini en az bir hücre, bir doku ve bir organ aracılığı ile göstermek zorundadırlar. Örneğin genetik, hiç bir şey yapılamaz denilen hastalıklarda, çoğu organ nakli genetik hastalığı ortadan kaldırır. Yani genetik kolesterol yüksekliğine hiç bir şey yapılamaz diye bir kural yoktur. Organ bulmak zor olsa da, karaciğer organını değiştirdiğiniz anda kolesterol ile ilişkilendirilen bütün sorunlar ortadan kalkacaktır!

3. Kanda kolesterol değil, partikül birikimleri ve partikül fiziksel farklılaşmaları damar sertliğini oluşumlarında (ateroskleroz) birinci derecede etkilidir. Kolesterol yüksekliği karaciğerde üretim değil, tüketim sorunudur. Kanda birim alanda partikül sayısı artınca, kolesterol yükselecek, partikül sayısı azalınca kolesterol düşecektir. Çünkü kolesterol molekülü partiküllere bağımlı bir moleküldür ve kolesterolün partiküller üzerinde bulunması rastlantısal bir zorunluluktan ibarettir...

Görmek ve bakmak birbirinden çok farklı kavramlardır, umarım bir gün uzmanlarımız sadece bakmayı değil, baktıkları şeyi görmeyi de başarabilirler....


Mevlüt Durmuş
Biyolog
16 Nisan 2009


Not: Kitap hazırlığı nedeniyle uzun bir süre yazamadığım için okuyucularımızdan özür dilerim.